V.l.n.r.: synthese-kaart uit Hol 1949, synthese-kaart uit Weijnen 1966, item-kaart geven via GTRP 1980-1995

Op dit moment zijn we alleen geïnteresseerd in het al of niet voorkomen van de n op het woordeinde. Dat is gemakkelijk af te vragen aan de gegevens omdat een n in het woord g-e-v-e-n op geen andere plaats zal voorkomen dan op het einde.

Hier hoeft u alleen een n in te vullen in het eerste zoek-vakje. U kunt daarna direkt met de knop 'quick map' ('snel(lere) kaart') de kaart oproepen waarop alle plaatsen met een n in de uitspraak staan weergegeven met een symbooltje.

Helaas voor u (en ons) is aannemelijker dat deze variatie eerder een gevolg is van het feit dat de gegevens van de oude kaarten niet volledig waren. De gegevens van Hol en Weijnen komen wat betreft het middengedeelte voor een deel uit schriftelijke enquêtes. Het kan zijn dat de uitspraak niet altijd even exact is genoteerd. Misschien waren de invullers ook niet in deze variatie geïnteresseerd.

Nieuwe ontwikkeling of niet, wel was het zeker zo dat tot aan de tijd van het onderzoek op dit nieuwe materiaal de situatie algemeen was aanvaard zoals deze door Hol en Weijnen werd weergegeven! Het doel van wetenschappelijk onderzoek is beslist ook het toetsen op 'waarheid' van algemeen aanvaarde 'verhalen'.

We gaan op zoek naar uitspraken waarin de t niet meekomt. Uitsluiting moet echter altijd worden opgevraagd met ook een positief verzoek. Vandaar de formulering van de opdracht als zoek uitspraak met k maar laat uitspraken weg waarin een t voorkomt.

Het weglaten van de t aan het woordeinde (t-deletie) is een vaak onderzocht thema in de (internationale) dialectologie. Voor een kaart waarmee vergeleken kan worden zie bijvoorbeeld Weijnen "Nederlandse Dialectkunde": kaart "CHT > CH" (← zie laatste kaart van deze weblink).

Nu is het aardig om wat betreft dit tweede voorbeeld de kaart naast een andere te leggen: kies hiertoe de categorie 'zinnen', kies 'is de baas al thuis?', en zoek: st. We zoeken daarmee de plaatsen waar men zegt: 'is te baas' in plaats van 'is de baas'. Klankaanpassing van een klank aan de kenmerken van de daarop volgende klank (een 'vooruitlopen op') is vrij gewoon; het blijkt nu dat de plaatsen met aanpassing in omgekeerde richting (de tweede klank past zich aan de eerste aan) aanzienlijk overlappen met het t-deletie-gebied en daarmee een vrij brede grenszône vormen. Wat wil dit zeggen?

In enkele gevallen is met omit niet alle ruis uit te sluiten. (Ook kan onterechte uitsluiting niet altijd voorkomen worden.) Om een echt zuivere kaart te krijgen kiest u 'first map'. Daar heeft u dan beneden onder de kaart gelegenheid om per plaats (per legenda-symbool) een correctie aan te brengen. De correctie-mogelijkheid betreft het aangeven van a, b of c of een combinatie van deze drie (of uiteraard 000).

Het neemt beslist weinig tijd om alle data door te lopen.
Wel kan het verschijnen van de 'first map' een volle minuut duren. Dit vanwege het opbouwen van het correctie-formulier. Sowieso geldt: hoe meer plaatsen op de kaart komen hoe langer de opbouw van de kaart kan duren.

(Als u geen vensters heeft gesloten kunt u altijd terug naar het 'query-formulier' waar u dan nog kunt zien wat de volgorde (a, b of c) ook weer was van uw vragen.)

Klik erop voor vergroting. NB betreft slechts afbeelding, geen originele (interactieve) kaart.

In het eerder genoemde voorbeeld waarin werd gezocht naar st kunt u de resultaten iets correcter laten zijn door het formulier als volgt in te vullen:
request: start: s end: t
omit: start: s mid: b end: t
Op deze manier vindt u ook de weergaves waarin bijvoorbeeld een spatie (rustmoment) is aangegeven tussen de s en de t. Door s-b-t uit te sluiten weet u zeker dat het zal gaan om de s en de t die beide voorafgaan aan het woord 'baas' dat in alle dialecten met een b begint.

Een andere probleem is het feit dat de gezochte letter soms op meerdere plaatsen in de transcriptie kan voorkomen.
Als voorbeeld nemen we een ander kaartje van Kloeke, de kaart met de verspreiding van 'du' als voornaamwoord van de tweede persoon. (Noot bij deze kaart: 'du' komt voor in de juist niet gekleurde gebieden.) We kiezen weer onze categorie van de "zinnen". Als u vervolgens kiest voor de eerste zin "Je/ge moet die tak afzagen" zal het duidelijk zijn dat de d van "du" ook voor kan komen als de d van "die". Om nu de eerste d te vinden maken we gebruik van het feit dat woorden nauwelijks variëren in hun beginklank. Zo zal in alle transcripties de m van "moet" voorkomen. De zoekopdracht luidt dan: begin: d end: m. Met andere woorden: zoek de d die voorkomt vóór de (eerste) m.

Overweegt eens om de → CD-ROM aan te vragen. Het kartografische programma op de CD-ROM biedt uitgebreidere en handige methodes dan nu wordt geboden via de website.

Voor een deel ligt een samenval met buiten-talige gegevens voor de hand. Zo zullen bodemgesteldheid en klimaat bepalend zijn geweest allereerst voor vestiging van gemeenschappen maar daarna ook voor het al dan niet aanwezig zijn van onderling contact tussen gemeenschappen. In de loop van de tijd is daaroverheen gekomen het voor Nederland belangrijke verschil tussen protestant en rooms-katholiek. Dan weer blijkt de natuurachtergrond een rol te spelen dan weer de geloofsachtergrond. Natuurlijk vallen beide achtergronden soms ook samen omdat kerkelijke affiniteit vroeger vooral een kwestie van de hele gemeenschap was.

(Vergelijk wel altijd beide kaarten, protestant en rooms-katholiek; de kaarten zijn niet elkaars tegenbeeld!)

Door "none" te kiezen (wat de grondkaart-keuzes betreft) worden alle onderkaarten verwijderd. Kiest u daarna wederom een thematische kaart dan verschijnt deze zonder dat de provincies nog eens zichtbaar zijn daaronder. De provincie-kaart kan duidelijk maken waar de thematische kaart niet helemaal past maar bij het afdrukken (of bekijken) kan het helderder zijn om de provincies daaronder niet meer zichtbaar te hebben.

Het is zelfs mogelijk om uw eigen grondkaart te gebruiken door de url (het internet-adres) van de afbeelding in te geven in het betreffende invoer veld onder de kaart net boven de data-lijsten. Om uw afbeelding voor te bereiden kunt u onze basiskaart vanaf hier kopiëren. Bewerk uw kaart aan de hand van de volgende aanwijzingen:

plaats	vanaf links	vanaf de top
Westkapelle (I058p; Zeeland, westpunt Walcheren)	circa 146px	359px
Vaals (Q222p; zuidelijk Limburg)	417px	495px
de hoogste punt van het vasteland van Groningen	484px	16px

Waarschijnlijk zult u na een eerste verkleining (of vergroting) vooral de kaart iets anders moeten proportioneren waarbij vaker de hoogte dan de breedte zal moeten worden aangepast (bijvoorbeeld 105 procent breder, 112 procent langgerekter of 101 procent breder en 108 procent langgerekter).

Klik erop voor originele grootte.

gif
Klik op folder voor download.

U kunt nu de HTML-code zelf bewerken (plaatsen weglaten, naar andere afbeeldingen verwijzen, andere data toevoegen) en/of de afbeeldingen in de folder aanpassen. Houdt bij dat laatste wel de naam van de afbeelding in het bronbestand hetzelfde als in de folder.
(U kunt het beste eerst de afbeelding dupliceren. Vervolgens wijzigt u de eerste afbeelding terwijl u de naam van de afbeelding in stand houdt zodat u deze in de HTML-code niet hoeft aan te passen.)

(Met Safari 1 onder MacOS X kunnen vooralsnog geen kaarten worden bewaard anders dan via een schermafbeelding. Gebruik van (het snellere) Mozilla is aanbevolen.)

→ contact

→ contact

Ten eerste als het gaat om eenzelfde thema getoetst aan verschillende woorden: u kunt dan zien welke plaatsen het kerngebied vormen van dit thema; daar zullen de meeste woorden worden aangetroffen en dit weerspiegelt zich in het toegekende symbool.

Ten tweede als het gaat om verschillende thema's getoetst aan eenzelfde woord (of ook aan verschillende woorden): u kunt dan zien welke thema's met welke combineren en mogelijk met elkaar samenhangen.

Het is belangrijk dat u de gehele regel kopiëert (klik in de 'text area' en "selecteer alles"), anders kan de kaart niet worden gemaakt.

U herhaalt de stappen. U bewaart telkens de regel met "a00,000,a00,a00" (etcetera). U brengt de regels die u wilt combineren in op het reeds genoemde 'synthese'-formulier.

De letters en combinaties als a en bc vertegenwoordigen de legenda van de kaart waar de regel bij hoort.

Als u meerdere kaarten heeft gemaakt over hetzelfde thema maar steeds met een ander woord, dan kunt u de synthese-kaart laten weergeven hoe vaak een plaats heeft voldaan aan het thema. Zo ontstaat een reliëf van hoofd- en randgebieden. De klasse-naar-aantallen-indeling die u aantreft op het formulier kunt u naar wens bijstellen (om hogere of lagere waarden te benadrukken).
→ Klik de optie "intensity" aan.

Het kan ook zijn dat u hetzelfde thema illustreert aan verschillende woorden en dat u een kaart wilt hebben met de woorden gecombineerd. In dat geval kiest u natuurlijk ook voor de optie "mix".

Klik erop voor vergroting. NB betreft slechts afbeelding, geen originele (interactieve) kaart.

Elk symbool van de 'mix'-kaart is opgebouwd uit elk van de vijf kenmerken: vorm, kleur, vulling, markering en grootte. Uiteraard kent elk symbool een vorm en een kleur. Daarnaast kan een symbool een vulling hebben of juist niet, kan het een markering krijgen of juist niet en kan het groot zijn of juist niet.

Het combineren van symbool-kenmerken houdt in dat het kenmerk in de linker kenmerken-kolom geldt voor de gekozen selectie in de "a00,000,a00,a00"-regel direct links daarvan. Komt eenzelfde plaats ook voor in een andere selectie dan krijgt het tevens het bij die andere selectie aangegeven kenmerk. Komt een plaats niet voor in deze tweede selectie dan krijgt het symbool het kenmerk uit de rechter kolom, de 'default'-waarde. Immers, elk symbool is opgebouwd uit elk van de vijf kenmerken: vorm, kleur, vulling, markering en grootte.

De legenda zal zowel alle van toepassing zijnde (aangetroffen) gecombineerde symbolen weergeven als de gebuikte hoofdindeling in kenmerken.

Soms is een gevuld symbool net even duidelijker. Een truc kan zijn (als u minder dan vijf selecties tegelijk gaat afbeelden) om een niet gebruikt kenmerk in te schakelen door toch voor dat kenmerk een hoofdwaarde te kiezen. Zo kunt u bijvoorbeeld door 'vulling' niet te gebruiken als kenmerk van een selectie juist alle overige symbolen op de kaart gevuld maken door de hoofdwaarde van het kenmerk 'vulling' op 'licht' te zetten. Hierdoor raken de symbolen van alle plaatsen die niet tevens in de selectie voor 'licht' voorkomen (en dat zijn nu alle plaatsen) juist gevuld.

(De CD-ROM laat toe te zoeken in meerdere woorden tegelijkertijd zodat de knip- en plak-stappen van de synthese-kaart kunnen worden overgeslagen.)

De data kan (vooralsnog) op drie manieren gepresenteerd worden:

• naar indeling op stam-einde (slot-medeklinker),
• naar indeling op woordklasse (meervoud, verkleinwoord, etc.)
• alfabetisch per woordsoort (in afgevraagde volgorde; standaard-optie).

Bij de eerste twee indelingen is het mogelijk om van elke hoofd-klinker de west-germaanse oorsprong (waarop de indeling gebaseerd is) mee te laten komen. De eerste presentatie vormt zo een min of meer kant-en-klare klank-grammatica van het betreffende dialect, de tweede presentatie (naar woordklasse) vormt het hoofdbestanddeel van een woord-grammatica van het betreffende dialect.

De derde optie is vooral geschikt om zo eens een woord te zoeken of om alle data over te nemen in een eigen databestand.

Overnemen van alle presentaties gaat via 'selecteer alles', 'kopiëer' en 'plak' in een eigen tekstbestand.

Een suggestie kan zijn om een werkboekje te maken met een inleiding (waarvan enkele voorbeelden hier in voorbereiding zijn), een uitleg van de uitspraak-notaties, de kenmerken van de spreker, de lijst met woorden en uitspraak (desgewenst nader uitgeselecteerd), ruimte voor eigen notities, enkele kaarten, van een kenmerkend uitgesproken woord of synthese-kaarten van (bijvoorbeeld) vijf vergelijkbare woorden samen.

Creative Commons | GNU-GPL

Bij gebruik naar derden toe in enigerlei vorm van de KIPA-codering en van de vereenvoudigde uitspraak-spelling altijd vermelden: "Goeman, Van Reenen, Van den Berg (Meertens Instituut-KNAW)".

Bij het benutten in gebruik naar derden toe in enigerlei vorm van applicaties als aanwezig en vermeld op de pagina's van MAND, GTRP en Kartografie altijd vermelden: "Van den Berg (Meertens Instituut-KNAW)".

Alle pagina's, scripts, vormgeving en concepten (ook wat betreft CD-ROM en applicaties, inclusief weergaven anders dan KIPA) zijn van de hand van Boudewijn van den Berg, met uitzondering van een conversie-script van Maarten van der Peet, van het instituutsstramien, de engelse tekst over de etymologie van de vragenlijst-items (Ton Goeman), de in samenwerking gemaakte dia-presentaties en natuurlijk de gescande artikelen van diverse auteurs.

→ contact

→ Creative Commons

English

top