Bedevaartplaatsen in Nederland

Het project ‘Bedevaartplaatsen in Nederland’ (BiN) heeft als doel de bedevaartcultuur binnen de huidige Nederlandse grenzen in heden en verleden (van de vroege middeleeuwen tot 2000) in kaart te brengen. Het betreft op landelijk niveau een bestandsopname van alle heilige plaatsen en tegelijk bevat het beschrijvingen en analyses van alle getraceerde bedevaartplaatsen op lokaal niveau.

Enerzijds worden de gegevens ondergebracht in een centrale database waarin zo volledig mogelijk het materiaal wordt opgeslagen. Anderzijds heeft het geresulteer in een meerdelig lexicon van Nederlandse bedevaartplaatsen.

Vanwege het grote aantal te beschrijven plaatsen (641) is gekozen voor een gedecentraliseerde opzet waarvoor onder een tweehoofdige eindredactie meer dan honderd professionele auteurs zijn ingeschakeld. Elke auteur heeft een aantal plaatsen (lemma’s) voor het lexicon geschreven. Vanwege de multidisciplinaire invalshoek zijn auteurs uit diverse wetenschapsgebieden aangetrokken.

Het gebruikte bronnenmateriaal is eveneens wijd geschakeerd: naast (kunst-) historische bronnen, ook moderne gegevensbestanden en mondelinge bronnen (informanten), maar ook diverse vormen van materiële cultuur als devotionalia, devotioneel drukwerk en alle andere beschikbare vormen van beeldmateriaal worden bij de beschrijvingen gebruikt.

Literatuur, bronnen en andere materialen over of uit de verschillende plaatsen worden ook op het Meertens-Instituut verzameld en gearchiveerd. Dit materiaal is voor wetenschappelijk onderzoek raadpleegbaar. Op het instituut zijn ook de dossiers te vinden van de ontmaskerde, gediskwalificeerde bedevaartplaatsen: plaatsen die onterecht (in de literatuur) de kwalificatie van bedevaartplaats hebben gekregen.

In voorbereiding is nog de samenstelling van BiN deel 4, waarin een index op de eerste drie delen is opgenomen, alsmede de cumulatieve bijlagen van de eerste drie delen en een aantal nieuwe lemma's van 'vergeten' of nieuw-onstane bedevaartplaatsen sinds 1997. Dit deeltje zal eind 2002 verschijnen.

Titelbeschrijving lexicon

Peter Jan Margry & Charles Caspers (samenstelling en redactie) Bedevaartplaatsen in Nederland, 3 dln. (Amsterdam/Hilversum: Meertens Instituut/Verloren, 1997-2000).

Uitgever: Verloren

Literatuur over het BiN-project:

Peter Jan Margry & Paul Post, ‘Het project Bedevaartplaatsen in Nederland: een plaatsbepaling’, in: Volkskundig Bulletin 20 (1994) p. 19-59.
In Engelse vertaling: Peter Jan Margry & Paul Post, ‘The "Places of pilgrimage in The Netherlands" project. An orientation’, in: P. Post e.a., The Modern Pilgrim. Multidisciplinary explorations of christian pilgrimage (Leuven: Peeters, 1998) p. 49-88.
In Duitse vertaling: Peter Jan Margry & Paul Post, ‘Wallfahrt zwischen Inventarisierung und Analyse. Ein niederländisches Forschungsprojekt in historiographischem und methodologischem Kontext’, in: Rheinisch-westfälische Zeitschrift für Volkskunde 39 (1994 [verschenen in 1995]) p. 27-65.

Peter Jan Margry, ‘Bedevaartcultuur in millenniaristisch Nederland’, in: Religieuze bewegingen in Nederland 30 (1995) p. 89-119.

Peter Jan Margry, ‘De Bene-Bedevaart: grenoverschrijdende ‘begankenis’ tussen België en Nederland’, in: Volkskunde 97 (1996) p. 350-361.

Peter Jan Margry, ‘Een pelgrimage zonder einde? De bedevaartcultuur in kaart gebracht. Een status quaestionis uit Nederland’, in: A. Minke e.a. (ed.), Volksreligie in België en Luxemburg etc. (’s-Gravenwezel etc.: Verbond voor Heemkunde etc., 1999) p. 57-64.

Charles Caspers & Peter Jan Margry, ‘Bedevaartplaatsen in Noord-Brabant. Kennismaking met een lexicon’, in: Brabants Heem 51 (1999) p. 77-87.

Charles Caspers & Peter Jan Margry, ‘Cults and pilgrimage sites in the Netherlands’, in: Graham Jones (ed.), Saints of Europe.Studies towards an survey of cults and culture (Stamford: Paul Watkins Publishing, 2001) p. 20-38.

Enkele kranten- en tijdschriftbesprekingen:

Jeroen van der Kris, 'De toenemende trek naar heilige Plaatsen', in: NRC-Handelsblad, 15 augustus 1996.

Ronald van Kesteren, 'Oorden van genade', in: NRC-Handelsblad, 12 juni 1998, p. 45.

Tigrelle Uijttewael, 'Lexicon van een land bezaaid met heilige oorden', in: Trouw, 6 januari 1998, p. 10.

Ton van Schaik, 'Een goddeloos land bezaaid met heilige plekken', in: Hervormd Nederland, 21 februari 1998, p. 18-19.

Thijs Jansen, 'Nederland op de knieën. land van Calvijn telt 650 bedevaartplaatsen', in: De Telegraaf, 28 februari 1998, p. TA 49.

Rene Schrier, 'Zeeuwse bedevaartsoorden', in: Provinciaal Zeeuwse Courant, 28 februari 1998) p. 25.

A.K.L Thijs, 'Bedevaartplaatsen in Nederland', in: Bijdragen en mededelingen betreffende de geschiedenis der Nederland 114 (1999) p. 554-556 en 116 (2001) p. 205-206.

C. van Nispen, 'Ter bedevaart in West-Brabant. Overwegingen en aanvullingen bij het verschijnen van Bedevaartplaatsen in Nederland, deel 2 Noord-Brabant', in: Jaarboek De Ghulden Roos 59 (1999) p. 114-140.